Kháng kháng sinh là mối đe dọa ngày càng tăng đối với sức khỏe động vật và con người. Chúng được xếp hạng trong số những thành tựu ngoạn mục nhất của nhân loại. Thuốc kháng khuẩn, chẳng hạn như thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn, đã mở đường cho điều kiện sống tốt hơn cho con người và động vật. Trước y học hiện đại, nhiễm trùng do vết cắt nhỏ có thể dẫn đến nhiễm trùng máu hoặc tử vong. Ngày nay, thuốc kháng sinh giúp động vật và con người sống lâu hơn và khỏe mạnh hơn. Nhưng điều này sẽ kéo dài bao lâu? Nhiều loại thuốc cứu sống này đang mất đi hiệu quả vì các vi khuẩn nhạy cảm trước đây (vi khuẩn, vi rút, nấm và ký sinh trùng cực nhỏ) trở nên kháng thuốc. Hiện tượng này được gọi là “kháng kháng sinh” hay AMR. Tình trạng kháng kháng sinh đã dẫn đến sự xuất hiện của cái gọi là “siêu vi khuẩn”, đang thách thức các nhân viên y tế, bác sĩ thú y và các nhà cung cấp dịch vụ thú y khác do giảm các lựa chọn điều trị hiệu quả để ngăn ngừa, kiểm soát và điều trị các bệnh truyền nhiễm. Động vật và con người một lần nữa trở nên bất lực trước sự lây nhiễm. Bằng cách đảo ngược tiến bộ hàng thập kỷ, tình trạng kháng thuốc kháng sinh là một trong những thách thức sức khỏe toàn cầu lớn nhất trong thời đại chúng ta, trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Đây là mối đe dọa ngày càng tăng đối với sức khỏe động vật và con người, cũng như sinh kế và an ninh lương thực trên toàn thế giới.
- Tình hình sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi
Mặc dù Liên minh châu Âu cấm sử dụng kháng sinh để tăng trưởng chăn nuôi từ năm 2006, nhưng việc sử dụng không thay đổi nhiều:
+ Thụy Điển cấm sử dụng kháng sinh trong năm 1986 và Đan Mạch bắt đầu cắt giảm mạnh trong năm 1994, do đó việc sử dụng hiện nay ít hơn khoảng 60%.
+ Tại Đức, 1.734 tấn kháng sinh được sử dụng cho động vật trong năm 2011 so với 800 tấn dùng trong y tế.
+ Hà Lan, việc sử dụng kháng sinh để điều trị bệnh tăng lên sau khi lệnh cấm sử dụng cho mục đích tăng trưởng trong năm 2006. Năm 2011, EU đã bỏ phiếu cấm việc sử dụng phòng bệnh bằng kháng sinh, do lo lắng trước dấu hiệu cho thấy việc lạm dụng thuốc kháng sinh được sử dụng đối với con người.
- Các hình thức sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi
Thuốc kháng sinh được sử dụng trong sản xuất thực phẩm động vật vì ba lý do chính:
– Thứ nhất, chúng được sử dụng ở liều cao trong thời gian ngắn để điều trị bệnh động vật.
– Thứ hai, chúng được sử dụng cũng ở liều cao trong thời gian ngắn để ngăn chặn các bệnh khi động vật có thể dễ bị nhiễm trùng (Ví dụ, sau khi cai sữa, hoặc trong quá trình vận chuyển). Điều này thường liên quan đến việc điều trị cả một đàn hoặc một phần, làm tăng khả năng các sinh vật có khả năng kháng kháng sinh.
– Cuối cùng, thuốc kháng sinh thường được đưa vào thức ăn với liều thấp trong thời gian dài để thúc đẩy sự phát triển của gia súc và gia cầm.
Dữ liệu về việc sử dụng thuốc kháng sinh ở động vật làm thực phẩm được thu thập từ 42 quốc gia. Hiện nay, một số kháng sinh sau đây được sử dụng trong chăn nuôi và thức ăn gia cầm: chlortetracyclin, procaine penicillin, oxytetracyclin, tylosin, bacitracin, sulfate neomycin, streptomycin, erythromycin, lincomycin, oleandomycin, virginamycin, và bambermycins.
Một báo cáo năm 2001 của Liên hiệp các nhà khoa học có liên quan (UCS), một tổ chức vận động dựa trên khoa học, cho biết 24,6 triệu bảng thuốc kháng sinh được sử dụng cho mục đích tăng trọng lượng ở động vật thực phẩm hàng năm.
- Lợi ích của việc sử dụng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi
Những lợi ích của kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi bao gồm:
+ Hiệu quả ngày càng tăng và tốc độ tăng trưởng, xử lý động vật bệnh lâm sàng và ngăn ngừa hoặc làm giảm tỷ lệ mắc bệnh truyền nhiễm.
+ Việc sử dụng thuốc kháng sinh làm tăng hiệu quả chăn nuôi, tức là một sự chuyển đổi thức ăn hiệu quả hơn để sản xuất một sản phẩm động vật, và một tỷ lệ tăng trưởng được cải thiện. Các chuyên gia Viện Thú y của Mỹ đã ước tính rằng, nếu không sử dụng thuốc kháng sinh thúc đẩy tăng trưởng, Mỹ sẽ phải chăn nuôi thêm một số lượng gồm 452 triệu gà, 23 triệu gia súc và 12 triệu con lợn để đạt mức sản xuất như hiện nay.
- Rủi ro sử dụng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi
Sau khi động vật đã được cho ăn kháng sinh trong một khoảng thời gian, chúng vẫn giữ các chủng vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh. Những vi khuẩn này sinh sôi nảy nở trong động vật. Thông qua sự tương tác, các vi khuẩn kháng kháng sinh được truyền cho các loài động vật khác, do đó tạo thành một quần thể của vi khuẩn kháng kháng sinh. Truyền dẫn xảy ra khi vi khuẩn vào đường tiêu hóa. Cùng với các nguồn ô nhiễm trước đây, con người có thể bị nhiễm do ăn thịt từ động vật với các vi khuẩn kháng thuốc. Lây nhiễm có thể diễn ra thông qua những phương tiện như tiếp xúc của con người trong cộng đồng. Một cá nhân bị nhiễm bệnh cũng có thể được nhận vào một bệnh viện để điều trị. Điều trị có thể không hiệu quả với các vi khuẩn kháng thuốc, do đó, được xác định bệnh nhiễm trùng kháng thuốc. Vi khuẩn được chuyển đến bệnh nhân khác thông qua môi trường bệnh viện hoặc nhân viên chăm sóc sức khỏe. Sau khi truyền dẫn, vi khuẩn sẽ xâm nhập vào một số bệnh nhân. Môi trường ở những bệnh nhân khác với vi khuẩn kháng thuốc khác có thể sản sinh vi khuẩn đa kháng thuốc. Một khi bệnh nhân hồi phục, họ được trở về với cộng đồng. Những bệnh nhân này có thể có khả năng lây nhiễm cho một số thành viên cộng đồng.
- Dự kiến và xu hướng sử dụng kháng sinh
– Dự kiến và xu hướng sử dụng kháng sinh theo quốc gia vào năm 2020 và 2030: 5 nước tiêu dùng hàng đầu năm 2020 là Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ, Mỹ và Úc (Hình 1A và 2). Các quốc gia này cùng nhau chiếm 58% AMU toàn cầu; họ cũng được dự đoán sẽ vẫn nằm trong top 5 vào năm 2030. Pakistan được dự đoán là có mức tăng tương đối lớn nhất về AMU (44%) (từ 2.184 lên 3.143 tấn), tiếp theo là Úc (16%). Châu Á tiêu thụ phần lớn thuốc kháng sinh vào năm 2020 (58.377 tấn, 59%), bao gồm 32.776 tấn (56%) chỉ riêng từ Trung Quốc (Hình 1A và 1C). Châu Phi, Châu Đại Dương và Nam Mỹ, mặc dù AMU tuyệt đối thấp hơn nhưng được dự đoán mức tăng tương đối cao hơn của AMU lần lượt là 25%, 16% và 14%.
– Xu hướng sử dụng kháng sinh theo nhóm kháng sinh: Tetracycline là loại thuốc kháng khuẩn được sử dụng phổ biến nhất (33.305 tấn) và được dự đoán sẽ tăng 9% vào năm 2030. Tuy nhiên, cường độ kháng sinh trên mỗi nhóm kháng sinh khác nhau tùy theo quốc gia. Ví dụ, Thái Lan có tỷ lệ penicillin cao nhất, trong khi Chile có tỷ lệ amphenicols cao nhất.
Hình 1: Mức tiêu thụ thuốc kháng sinh thú y năm 2020 (thanh màu trắng) và mức tiêu thụ dự kiến cho năm 2030 (thanh màu) theo (A) quốc gia (top 10), (B) thuốc kháng sinh và (C) lục địa. CHN, Trung Quốc; BRA, Brazil; IND, Ấn Độ; Hoa Kỳ, Hoa Kỳ; AUS, Úc; IRN, Iran; THA, Thái Lan; PAK, Pakistan; Nhật Bản, Nhật Bản; MEX, Mexico.
“Nguồn: doi: https://doi.org/10.1371/journal.pgph.0001305.g001”
Hình 2: Mức tiêu thụ thuốc kháng sinh ở mỗi quốc gia vào năm 2020 và 2030. Các vòng tròn tỷ lệ thuận với số lượng thuốc kháng sinh được sử dụng. Vòng tròn màu đỏ tương ứng với lượng sử dụng vào năm 2020 và vòng màu đỏ sẫm bên ngoài tương ứng với mức tăng tiêu thụ dự kiến vào năm 2030. Ranh giới quốc gia được lấy từ GADM
“Nguồn: doi: https://doi.org/10.1371/journal.pgph.0001305.g002”
- Các biện pháp giảm thiểu tình trạng kháng kháng sinh:
Việc sử dụng thuốc kháng sinh trong chăn nuôi đã tạo điều kiện cho sự phát triển của chăn nuôi thâm canh và đã giúp đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về protein động vật trên toàn cầu. Tuy nhiên, việc sử dụng rộng rãi thuốc kháng sinh trong thú y sẽ dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe động vật và sức khỏe con người. Giám sát toàn cầu của sử dụng thuốc kháng sinh là cần thiết: trước tiên, để theo dõi tiến trình giảm sự phụ thuộc của nông nghiệp vào thuốc kháng sinh. Thứ hai, để xác định các quốc gia cần nỗ lực quản lý thuốc kháng sinh nhằm mục đích hạn chế tình trạng kháng kháng sinh. Toàn cầu đang sử dụng những chính sách và nỗ lực quản lý để hạn chế tình trạng sử dụng kháng sinh quá mức. Ví dụ, trong Thuốc kháng sinh ở các nước Bắc Âu chỉ có thể được mua theo đơn của bác sĩ thú y và phải tuân theo các hướng dẫn về điều trị bằng kháng sinh cho động vật (khi nào điều trị, liều lượng, lộ trình quản lý, v.v.) tuy nhiên, chính sách quản lý việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi ở các châu lục khác vẫn rất khác nhau giữa các quốc gia. Đối với Brazil nước xuất khẩu thịt lớn nhất trên thế giới, phần lớn vẫn thiếu khung pháp lý về sử dụng thuốc kháng sinh. Ngược lại, các nhà sản xuất thịt lớn khác như Trung Quốc gần đây đã thực hiện các chiến lược cấm dùng colistin làm phụ gia thức ăn chăn nuôi vào năm 2017. Do đó, ước tính toàn cầu về việc sử dụng thuốc kháng sinh ở động vật cần phải được sửa đổi thường xuyên và các xu hướng mới phải được giải thích theo bối cảnh pháp lý luôn thay đổi này. Gần đây Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) công bố một báo cáo mang tính bước ngoặt cho thấy những tiến bộ đáng khích lệ trong việc chống lại tình trạng kháng kháng sinh. Paris (Pháp), ngày 7 tháng 9 năm 2023 – Việc sử dụng thuốc kháng sinh trên toàn cầu ở động vật đã giảm 13% sau 3 năm, một lần nữa đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong những nỗ lực không ngừng nhằm duy trì hiệu quả của những loại thuốc quan trọng này.
- Kháng sinh và an toàn thực phẩm với sức khỏe cộng đồng
Đánh giá ảnh hưởng sức khỏe công cộng tiềm năng của việc sử dụng các loại thuốc kháng khuẩn ở động vật bị thách thức trong ít nhất ba cách.
+ Trước tiên, các nhà tài trợ thuốc có thể không dễ dàng khám phá tiềm năng ảnh hưởng của thuốc thông qua thử nghiệm lâm sàng, các thử nghiệm không được tiến hành trên con người. + Thứ hai, tính kháng kháng sinh là một mối nguy hiểm mà đôi khi chỉ phát triển sau khi một thuốc kháng sinh được chấp nhận và sử dụng rộng rãi, nó không nhất thiết phải là một mối nguy hiểm tồn tại và có thể được nghiên cứu trong quá trình phê duyệt.
+ Thứ ba, các con đường quan hệ nhân quả bằng cách sử dụng của một thuốc kháng sinh có thể dẫn đến kháng kháng sinh trong các vi khuẩn, và do đó gây ra hoặc làm trầm trọng thêm bệnh tật của con người.
Như vậy để đảm bảo hiệu quả của thuốc kháng sinh và đảm bảo lợi ích về sức khỏe và phát triển trong 50 năm qua, tình trạng kháng thuốc phải được ngăn chặn.
“Nguồn:
- Mulchandani, R., Wang, Y., Gilbert, M., & Van Boeckel, T. P. (2023). Global trends in antimicrobial use in food-producing animals: 2020 to 2030. PLOS Global Public Health, 3(2), e0001305.
- World Organisation for Animal Health (2023): New report reveals global decrease in antimicrobial use in animals
- Đậu Ngọc Hào (2006), Sử dụng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi và sức khỏe cộng đồng, Tạp chí Khoa học kỹ thuật Thú y – tập XXIII số 3 – 2016, 94 – 100”
English